Στο Delphi Economic Forum η Δρ Νάνσυ Μαλλέρου αναφέρθηκε σε μελέτη του ΠΟΥ, που διεξήχθη το 2016 (προ covid), σύμφωνα με την οποία το άγχος μαστίζει την ψυχική υγεία των ανθρώπων. Μάλιστα, τα ποσοστά απώλειας θετικής διάθεσης και, συνεπαγωγικά, παραγωγικότητας αποτιμήθηκαν, με τα αποτελέσματα να είναι κάτι παραπάνω από απογοητευτικά! 

Το κόστος της ψυχικής μας πίεσης ανέρχεται στο 1 τρις δολάρια παγκοσμίως, με την Ευρώπη να αγγίζει τα 600 δις ευρώ. Ιδιαίτερα, μάλιστα, πλήττονται οι επιχειρηματίες, γεγονός ακόμα πιο ενδιαφέρον, καθώς, απ’ ό, τι φαίνεται, το άγχος και το ατομικό εισόδημα αποτελούν ποσά ανάλογα και όχι αντιστρόφως, όπως φαντάζονται οι περισσότεροι. 

Αν και εσένα σε προβληματίζει αυτό, πάμε να διακρίνουμε δύο πολύ σημαντικούς όρους που σχετίζονται με την εναρμόνιση και την καλή ποιότητα ζωής μας, δηλαδή την ευτυχία και την ευδαιμονία. Την ευτυχία την γνωρίζεις σίγουρα. Μήπως ήρθε η ώρα να μάθεις και τι σημαίνει ευδαιμονία;

“Το κυνήγι της ευτυχίας”

Από τα πρώτα μας γενέθλια μέχρι τα βαθιά γηρατειά, όλοι ευχόμαστε και μας εύχονται να είμαστε ευτυχισμένοι. Ο όρος «ευτυχία», όμως, ελλοχεύει κινδύνους. Ταυτίζουμε, βλέπετε, αυτή την έννοια με μια ζωή δίχως κόπους, δίχως προβλήματα, καθιστώντας την επίτευξή της ουτοπική. Κανείς δεν μας προετοιμάζει για την πραγματικότητα, αυτή που δοκιμάζει καθημερινά τις αντοχές μας. Μάλιστα, όταν αυτό συμβαίνει, εύκολα αποδιοργανωνόμαστε, ακριβώς γιατί στο νου μας δεν έχει εντυπωθεί η εικόνα της ζωής που μας ξαφνιάζει, έστω και δυσάρεστα, αλλά μιας εξιδανικευμένης και, τελικά, άπιαστης, άνευ δυσκολιών, ζωής.

Τι είναι η ευτυχία;

Αν ανατρέξουμε στο γενικό ορισμό της, θα διαβάσουμε πως “ευτυχία είναι η ψυχική ικανοποίηση του ανθρώπου, προερχόμενη από την εκπλήρωση των επιθυμιών και την επιτυχία των σκοπών του”. Ακριβώς όπως αναφέρεται, ο ορισμός είναι πολύ γενικός..Πώς μπορεί κανείς με σιγουριά από την μία να αναγνωρίσει τα “θέλω” και τους στόχους του σε κάθε περίοδο και φάση της ζωής του και από την άλλη τι γίνεται όταν δεν είναι επιτυχείς οι προσπάθειές μας;

Δυστυχούμε;  

Ψυχολογική προσέγγιση

Σύμφωνα με τον διευθυντή της μελέτης του Harvard Study of Adult Development, Robert Waldinger, μια από τις πλέον ενδελεχείς και πλήρεις έρευνες που σχετίζονται με την ανθρώπινη ευτυχία, το πόσο ευτυχισμένοι νιώθουμε συνδέεται άμεσα με το τι μας λείπει. Αναλυτικότερα, υποστηρίζει πως οι σχέσεις μας με τους άλλους είναι που μας κάνουν ευτυχισμένους..ή και όχι! Μάλιστα, αναφορικά με τον ορισμό της δικής του ευτυχίας, ισχυρίζεται ότι ευτυχία για εκείνον αποτελεί η ενασχόληση με δραστηριότητες που έχουν νόημα, καθώς και η σύνδεση με ανθρώπους για τους οποίους νοιάζεται και τον νοιάζονται.

Προκατάληψη αρνητικότητας

Από την άλλη, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι “κατασκευασμένος” έτσι, ώστε να εντοπίζει και να εστιάζει σε προβλήματα..Η τάση του αυτή ονομάζεται προκατάληψη αρνητικότητας ή μεροληψία αρνητικότητας (Negativity Bias) και συμβάλλει στην ασφάλεια του είδους από εξωγενείς παράγοντες, μέσω του ενστίκτου επιβίωσης και, φυσικά, του φόβου. Πολλές φορές, μάλιστα, το μυαλό μας έχει την τάση να  δημιουργεί προβλήματα, μιας και το ανθρώπινο είδος καθίσταται διαρκώς ανικανοποίητο. Αυτό μας ωθεί στην εξέλιξη, αλλά και στην διαρκή δυσαρέσκεια..

Υπάρχει, άραγε, μέτρο;

Θετική ψυχολογία

Σίγουρα κατά καιρούς θα έχεις παρακολουθήσει εμψυχωτικές ομιλίες, είτε ψυχολόγων, είτε ατόμων που είναι γνωστοί σαν life coaches, στόχος των οποίων αποτελεί να σε κάνουν να αντιμετωπίζεις τη ζωή με θετική ματιά και αισιοδοξία.

Αναγόμενη στην προεδρική ομιλία του Martin E. P. Seligman το 1908 στην Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, η θετική ψυχολογία στοχεύει στο να εντοπίσει τους παράγοντες που καθιστούν το άτομο ευτυχισμένο, “εκπαιδεύοντάς” το να τους τηρεί.

Αν και η συνεισφορά της στην ψυχολογία είναι αδιαμφισβήτητη, υπάρχουν ακόμη και σήμερα αντικρουόμενες απόψεις για το αν μπορεί ρεαλιστικά να πετύχει τον πολυπόθητο σκοπό της, την ανθρώπινη ευτυχία.

Θετική τοξικότητα

“Εσύ δεν έχεις λόγο να νιώθεις άσχημα!”, “Υπάρχουν και χειρότερα, μην υπερβάλλεις!”. Σου θυμίζουν κάτι αυτές, αλλά και αντίστοιχές τους εκφράσεις; Αν ναι, έχεις βιώσει το φαινόμενο της θετικής τοξικότητας, έναντι της θετικότητας! Φτάσαμε στο σημείο να καταπιέζουμε τα αρνητικά συναισθήματα, καθώς “οφείλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι”.

Σύμφωνα με την Αγνή Μαριακάκη, η κατάσταση αυτή σχετίζεται με τον λεγόμενο συναισθηματικό αποκλεισμό, που πυροδοτεί την απουσία ελέγχου και αποδοχής του πλουραλισμού των συναισθημάτων από το άτομο.

Έτσι, άνθρωποι που συνήθως είναι οπτιμιστές, δεν έχουν καν το δικαίωμα να αφεθούν στη θλίψη και το παράπονό τους. 

Τι θέλουν οι Gen Z;

Όσοι γεννήθηκαν από το 1997 έως το 2015 υπάγονται στη γενιά Gen Z. Γεννήθηκαν έχοντας πρόσβαση στο διαδίκτυο και δεν έχουν εικόνα του τρόπου ζωής πριν αυτό. Παρατηρώντας, λοιπόν, την τοποθέτηση των Gen Zers αναφορικά με την επιτυχία στην Moneyreview, μπορούμε να καταλάβουμε και τη στάση τους σχετικά με την ευτυχία.

Αποτελεί γεγονός πως αυτή η γενιά θέλει να παράγει, αλλά παράλληλα διεκδικεί με σθένος το να ζει αρμονικά, να αισιοδοξεί, να ικανοποιεί κάθε της ανάγκη. Είναι προφανές πως τα νεότερα ηλικιακά άτομα αντιμετωπίζουν ως παράδειγμα προς αποφυγή τον τρόπο ζωής των προηγούμενων γενιών, πράγμα που αποδεικνύει το αδιέξοδο αλλά και την ανάγκη για αλλαγή νοοτροπίας. 

Πού μας οδηγεί αυτή η αλλαγή; 

Ευδαιμονία: ο νέος στόχος!

Με τον όρο “ευδαιμονία” (εὖ+ δαίμων= καλός δαίμονας) καταπιάστηκαν οι φιλόσοφοι της αρχαιότητας, μέχρι και οι πνευματικοί άνθρωποι του σύγχρονου κόσμου. Μερικώς, αποδίδεται ως ευτυχία, αρμονία, άνθιση, άριστος βίος. Στα αγγλικά, τη συναντάμε ως “bliss”. Αποτελούσε και αποτελεί πρόκληση το να οδηγηθούν οι άνθρωποι στον πλήρη ορισμό της, εμάς, όμως, μας αφορά περισσότερο το να προσεγγίσουμε τη νοοτροπία, το σκεπτικό της (mindset). 

Αναδρομή στο παρελθόν

Ο Σωκράτης συνέδεε την ευδαιμονία με τη γνώση, ισχυριζόμενος πως “η αρετή είναι ευδαιμονία”. Συνεχίζοντας το σκεπτικό του δασκάλου, ο μαθητής Πλάτων ταύτιζε την ευδαιμονία με τη γνώση του κόσμου των Ιδεών. Από την άλλη, ο Αριστοτέλης θεωρούσε πως η ευδαιμονία είναι το τέλος, δηλαδή ο σκοπός της ζωής του κάθε ανθρώπου, αποτελεί ενέργεια και όχι κατάσταση ψυχής και ,για να την φτάσει κανείς, οφείλει να πράττει σύμφωνα με τις αρχές της ηθικής. 

Αν ακολουθήσουμε τη γνώμη του Επίκουρου, ευδαίμων θα γίνει κάποιος μέσω της “αταραξίας της ψυχής” του, μακριά από κάθε τι που θα του δημιουργούσε αρνητικά συναισθήματα.Ο Νίτσε αντιμετώπισε την ευδαιμονία μηδενιστικά, ενώ οι Καντ και Μουρ κατέληξαν στο ότι η ευδαιμονία δεν καθορίζεται με ακρίβεια. Αυτές είναι κάποιες, μόνο, από τις θεωρητικές προσεγγίσεις..

Σύγχρονη προσέγγιση της ευδαιμονίας

Αυτό, ουσιαστικά, που διαφοροποιεί την ευδαιμονία από την ευτυχία, είναι ο πόνος, ο κόπος. Είναι σημαντικό να μην καταρρέει ο κόσμος μας, όταν βρισκόμαστε υπό πίεση, όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες ή όταν οι συνθήκες δεν εξελίσσονται όπως θα θέλαμε. Η κατάκτηση της ευδαιμονίας σχετίζεται με την προσπάθεια του καθενός να αγγίξει το στόχο του, νιώθοντας ολοκλήρωση και ικανοποίηση σε όλα τα στάδια εκπλήρωσής του. Με αυτόν τον τρόπο απομακρυνόμαστε απο το “ροζ σύννεφο” της ευτυχίας, στην ρεαλιστική επιμονή που μας παρέχει το mindset της ευδαιμονίας. 

Πώς η ευδαιμονία βοηθάει τη ζωή μας;

Η Esther Perel στο λόγο της αναφορικά με την τεχνητή οικειότητα, συμπεριέλαβε τον γαλλικό όρο “l’inconnu”, δηλαδή το άγνωστο. Ισχυρίστηκε πως το να μη γνωρίζουμε τα πάντα, μας ωθεί στο να ρισκάρουμε να τα δοκιμάζουμε, με αποτέλεσμα να μαθαίνουμε τι θέλουμε και τι όχι από τη ζωή. Οι πειραματισμοί και οι αποτυχίες διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στο να επιτύχουμε ίσως το σημαντικότερο και δυσκολότερο έργο της ζωής μας, δηλαδή το να μας μάθουμε (γνώθι σαυτόν).

Ο τρόπος σκέψης της ευδαιμονίας εθίζει το άτομο στο να απολαμβάνει ακόμη και το να αποτυγχάνει, να πέφτει, μα να σηκώνεται δυνατότερο, έχοντας το βλέμμα του στον στόχο, ή έστω στην εύρεσή του, όταν αυτός δεν είναι ξεκάθαρος. Μας διδάσκει, εν ολίγοις, να χαιρόμαστε το ταξίδι και να μην εγκαταλείπουμε! Τι πιο ουσιώδες σε μια τόσο έντονα μεταβαλλόμενη εποχή, γεμάτη προκλήσεις;

Ψυχική Ανθεκτικότητα

Το mindset της ευδαιμονίας μπορεί να βοηθήσει το άτομο στην προσπάθεια απόκτησης ψυχικής ανθεκτικότητας (resilience). Το ψυχικά ανθεκτικό άτομο αυτενεργεί, αισιοδοξεί και δεν παραιτείται, όταν έρχεται αντιμέτωπο με δύσκολες καταστάσεις. Αν συσχετίσεις τα χαρακτηριστικά της ψυχικής ανθεκτικότητας με εκείνα της ευδαιμονίας, συνειδητοποιείς πως αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία. Όσο προσεγγίζεις τον τρόπο σκέψης και ζωής της ευδαιμονίας, θα παρατηρείς πόσο καλύτερα θα διαχειρίζεσαι στρεσογόνες συνθήκες και, βέβαια, πόσο θα αυξάνεται η αυτοπεποίθησή σου! 

Ο στίχος του τραγουδιού Forever Young “hoping for the best, but expecting the worst” εκφράζει ικανοποιητικά το σκεπτικό της ευδαιμονίας. Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα ευχηθείς σε κάποιον να είναι ευτυχισμένος, σκέψου μήπως αλλάξεις λίγο την ευχή σου, δίνοντάς της μια πιο ρεαλιστική, πραγματοποιήσιμη χροιά. Τι λες;