Από το πάθος στην εξουθένωση

Αναμφίβολα έχεις ακούσει την πολύ χρησιμοποιημένη συμβουλή, “Αν κάνεις αυτό που αγαπάς, δε θα χρειαστεί να δουλέψεις ούτε μια μέρα στη ζωή σου”. Είναι ωραία ιδέα, αλλά αποτελεί έναν μεγάλο μύθο.

Όταν εξισώνουμε την δουλειά που αγαπάμε με το “δε θα δουλεύουμε πραγματικά”, μας δίνει την εντύπωση ότι αν την αγαπάμε τόσο πολύ, τότε πρέπει να την κάνουμε περισσότερο – όλη την ώρα, βασικά. Ποιος χρειάζεται ρεπό όταν στην πραγματικότητα δεν δουλεύει;! Υπάρχει μια ολόκληρη βιομηχανία η οποία έχει δεσμευτεί να πολλαπλασιάσει αυτήν την νοοτροπία, από βιβλία, σε συζητήσεις ακόμη και σε κιτς καταστήματα που πουλάνε στοίβες με “Work is Bliss” αποφθέγματα πάνω σε διάφορα είδη. Αυτού του είδος η νοοτροπία οδηγεί στην εξουθένωση, και οι συνέπειες μπορεί να είναι τόσο ολέθριες όσο και δύσκολο να τις διακρίνουμε.

Η Jennifer Moss, ως ειδικός για την ευτυχία στο χώρο εργασίας και κάποια που μιλάει σε διεθνές επίπεδο σχετικά με την ευεξία στο χώρο εργασίας, της είναι εύκολο να καταναλωθεί από το πάθος μου για το θέμα. Αγαπάει τη δουλειά της, και εύκολα πέφτει στην παγίδα της επαγγελματικής εξουθένωσης. Αποτελεί μία από τις ειρωνείες της ζωής της. Ωστόσο, ποτέ δε θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δεν το αισθάνεται ως δουλειά κάτι φορές. Μοιάζει περισσότερο σαν να είναι μπλεγμένη σε ένα ερωτικό ειδύλλιο. Τη μία στιγμή είναι συναρπαστικό, γεμάτο πάθος, ευχάριστο. Και το επόμενο λεπτό είναι εξαντλητικό και πιεστικό, και νιώθει σαν να χρειάζεται ένα διάλειμμα. 

Για δεκαετίες, ο όρος “εξουθένωση” είχε τεθεί σε δεύτερη μοίρα. καθώς κατηγορήθηκε άδικα ότι πρόκειται για μια επινοημένη, πρωτοκοσμική κρίση, η οποία δημιουργήθηκε από τους millenials και τη Gen z οι οποίοι θέλουν περισσότερη ισορροπία στη ζωή τους μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής. Η αλήθεια είναι ότι το νεότερο εργατικό δυναμικό έχει δίκιο. Καθώς αυξάνουν τη ζήτηση για μια πιο ουσιαστική εργασία (ακόμη και αν ισχυρίζονται ότι θα δεχτούν 32% λιγότερη αμοιβή για αντάλλαγμα), η επαγγελματική εξουθένωση, ειδικά η εξουθένωση με γνώμονα τον σκοπό – θα συνεχίσει να αποτελεί μια αυξανόμενη ανησυχία. Σύμφωνα με μια έρευνα του Gallup , που συμμετείχαν 7.500 εργαζόμενοι πλήρης απασχόλησης, το 23% ανέφερε ότι ένιωθαν εξαντλημένοι πολύ συχνά στη δουλειά ή ακόμη και πάντα, ενώ το 63% δήλωσε ότι το βιώνουν μερικές φορές.

Πρόσφατα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας “ΠΟΥ” αναγνώρισε την επαγγελματική εξουθένωση στη Διεθνή στατιστική ταξινόμησης των νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας, IDC-11, και ισχυρίστηκε ότι “αναφέρεται συγκεκριμένα σε φαινόμενα στο επαγγελματικό πλαίσιο… ένα σύνδρομο που θεωρείται ως αποτέλεσμα χρόνιου εργασιακού άγχους, το οποίο δεν έχει αντιμετωπιστεί με επιτυχία…” Ο ΠΟΥ τόνισε ότι το σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης χαρακτηρίζεται από 3 διαστάσεις:

1. αισθήματα αδυναμίας ή εξάντλησης
2. αυξημένη ψυχολογικη απόσταση από τη δουλειά ενός ατόμου, ή αρνητικά συναισθήματα ή κυνισμού που σχετίζεται με τη δουλειά, και
3. μειωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα

Ο κατάλογος ICD-11, όπως ονομάστηκε, συντάχθηκε κατόπιν συστάσεων από εμπειρογνώμονες στον τομέα της υγείας σε όλο τον κόσμο, με σκοπό να να βάλει ένα τέλος στις συζητήσεις σχετικά με τον ορισμό της εξουθένωσης και αν θα έπρεπε να θεωρείται ιατρική ασθένεια. Πλέον θεωρείται παγκοσμίως σύνδρομο, όχι ασθένεια, αλλά ο ξεκάθαρος ορισμός από τον ΠΟΥ θα πρέπει να αυξήσει τον αριθμό των παρόχων ιατρικής περίθαλψης και των ασφαλιστών που αναγνωρίζουν, θεραπεύουν και καλύπτουν τα συμπτώματα.

Ενώ η εξουθένωση μπορεί να επηρεάσει τον καθένα, σε οποιαδήποτε ηλικία, σε οποιοδήποτε κλάδο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι υπάρχουν ορισμένοι τομείς και ρόλοι που διατρέχουν αυξανόμενο κίνδυνο, και στην εργασία με γνώμονα τον σκοπό, δηλαδή την εργασία που οι άνθρωποι αγαπούν και την κάνουν με πάθος – αποτελεί έναν από αυτούς. Σύμφωνα με μια έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Personality, αυτός ο τύπος εργασίας μπορεί να προκαλέσει εμμονικό – αντί του αρμονικού – πάθους, που προβλέπει την αύξηση των συγκρούσεων, και κατ’ επέκτασης της επαγγελματικής εξουθένωσης. Στη λίστα των επικίνδυνων εξουθένωσης της κλινικης Mayo, δύο στις έξι περιπτώσεις σχετίζονται με την νοοτροπία “Ταυτίζεστε τόσο πολύ με την δουλειά που δυσκολεύεστε να ισορροπήσετε την επαγγελματική ζωή με την προσωπική” και/ή “Δουλεύετε σε ένα επάγγελμα που βοηθάει τους άλλους”. Μια μελέτη από καναδούς ερευνητές ανέλυσε τις απαντήσεις από 3.715 εργαζόμενων σε 12 οργανώσεις και βρήκαν ότι οι εργαζόμενοι κατευθυνόμενοι από κάποιο σκοπό είναι περισσότερο αγχωμένοι και είχαν χαμηλό σκορ στην ευεξία, στην αντοχή και στην αυτό-αποτελεσματικότητα, σε σύγκριση με εκείνους που δεν είχαν γνώμονο κάποιος σκοπό. Σε μια συνέντευξη με τον David Whiteside, ο οποίος έχει διδακτορικό στην οργανωσιακή συμπεριφορά και είναι διευθυντής έρευνας στο εργαστηρι Plasticity, τόνισε ότι “παρά τα σαφή οφέλη του να αισθάνεσαι συνδεδεμένος με την δουλειά σου, τα δεδομένα μας δείχνουν ότι συχνά υπάρχουν πραγματικές και αδιαπραγμάτευτες επιπλοκές της εργασίας με γνώμονα τον σκοπό στην υγεία των εργαζομένων οι οποίες μπορεί να σχετίζονται με την εμπειρία της επαγγελματικής εξουθένωσης μακροπρόθεσμα”.

Στελέχη με που εστιάζουν στην αποστολή, οι υπαλλήλους χωρίς κέρδος, οι δάσκαλοι και οι διευθυντές, οι νοσηλευτές, και οι γιατροί είναι μερικοί από τους ανθρώπους που κινδυνεύουν περισσότερο από την εξουθένωση”. Ο Edward Ellison, παθολόγος και συν-διευθυντής της Permanente Federation, συμβουλευτικής εταιρείας υγείας, έγραψε για τις μαζικές συνέπειες της σωματικής εξουθένωσης στο περιοδικό Annals of Internal Medicine ότι “πέρα από το άγχος, την κατάθλιψη, την αϋπνία, την συναισθηματική και τη σωματική εξουθένωση και την απώλεια γνωστικής εστίασης σχετίζεται με την επαγγελματική εξουθένωση των γιατρών. Εκτιμάται ότι 300 – 400 γιατροί στις ΗΠΑ βάζουν τέλος στη ζωή τους κάθε χρόνο βάζουν τέλος στη ζωή τους κάθε χρόνο, καθώς τα ποσοστά αυτοκτονίας είναι δραματικά μεγαλύτερα σε σχέση του γενικού πληθυσμού, 40% υψηλότερα για τους άνδρες και 130% για τις γυναίκες. Μια ιατρική έρευνα ανακάλυψε ότι οι γυναίκες γιατροί βιώνουν περισσότερη ενσυναίσθηση από τους ασθενείς και, κατά συνέπεια, βιώνουν υψηλότερα επίπεδα εξουθένωσης, μια υπόθεση για τα ανησυχητικά υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών.

Πέρα από τις βιομηχανίες παροχής φροντίδας, η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί επίσης να εμφανιστεί όταν οι ηγέτες εξισώνουν τις πολλές ώρες εργασίας με την πρόοδο, όταν υπάρχει η σιωπηρή προσδοκία ότι το προσωπικό πρέπει να έρχεται στη δουλειά παρά τη ψυχική και σωματική υγεία, και όταν τα περιβάλλοντα εστιάζουν στην παραγωγή, την απομακρυσμένη εργασία και τις εσωτερικές πωλήσεις τείνουν να παραγκωνίζουν τη δημιουργία σχέσεων, το οποίο έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει το αίσθημα της μοναξιάς. 

Σε μια προσπάθεια να ισορροπήσουν του αρμονικού έναντι του εμμονικού πάθους, ο Dr. Ellison υποστηρίζει την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, όπως καινοτομίες στην τεχνητή νοημοσύνη και στην αυτοματοποίηση, για παράδειγμα, να εξυπηρετήσει τον εξορθολογισμός τήρησης ιατρικών αρχείων του οργανισμού του. Σύμφωνα με την Amy Blankson, ιδρύτρια και διευθύντρια της Positive Digital Culture, οι τεχνολογικές εξελίξεις, σε οποιαδήποτε κλάσο, μπορεί να είναι τόσο χρήσιμες όσο και επιβλαβείς. “Στην πάντα ‘ενεργή’ κουλτούρα μας, δυσκολεύομαστε να θέσουμε” ψηφιακά όρια” ειδικά όταν αγαπάμε τη δουλειά μας, όπως μας εξήγησε. “Περισσότερο από το 50% των υπαλλήλων στην ΗΠΑ αισθάνονται ότι πρέπει να ελέγξουν τα email τους μετά τις 11 μ.μ. για να συνεχίσουν τη δουλειά τους. Ως αποτέλεσμα, η εξουθένωση αυξάνεται και η δέσμευση μειώνεται”. Σε μια μελέτη διαπίστωσαν ότι η τεχνολογία πληροφοριών υγείας αύξησε την εξουθένωση στο 70% των συμμετεχόντων ιατρών. 

Οπότε, τι μπορούν να κάνουν οι ηγέτες για να αποφύγουν οι υπάλληλοι με γνώμονα τον σκοπό στους οργανισμούς τους από το να ταλαιπωρούνται; Ο Dr. Ellison τόνισε ότι μπορούν να μετριάσουν την “πάντα ενεργή” νοοτροπία με το να ενημερώνονται πότε το πάθος μετατρέπεται σε δίκοπο μαχαίρι. “Αν σε εμπνέει τόσο πολύ αυτό που κάνεις, τότε δεν είναι απαραίτητα καλό να θέτεις όρια. Χρειάζεται να μάθουν οι άνθρωποι ότι είναι εντάξει να θέτουμε όρια. Δεν είναι εγωιστικό. Βασικά είναι ακριβώς το αντίθετο, ανιδιοτελές. Σου επιτρέπει να είσαι περισσότερο αποτελεσματικός σε αυτό που κάνεις, και καλύτερος σε εκείνους που θα ήθελες να βοηθήσεις” 

Η Dr. Caroline Elton, επαγγελματικός ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου Also Human συμφωνεί ότι αποτελεί ευθύνη των αρχηγών “να έχουν τα μάτια τους ανοιχτά για την υγεία του προσωπικού τους”. Προτείνει συγκεκριμένες τακτικές οι οποίες περιλαμβάνουν παρακολούθηση “έμμεσων δεικτών”, όπως απουσίες και εναλλασσόμενο κύκλο εργασιών των εργαζομένων, καθώς και σαφείς πολιτικές έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν ο εκφοβισμός και η υπονόμευση, ακόμη και καταγγελίες χωρίς τα άτομα να αισθάνονται ότι θέτουν σε κίνδυνο την δουλειά τους. Η Dr. Elton ήταν ξεκάθαρη ότι παρόλο που η αυτογνωσία και η αυτοοργάνωση είναι σημαντικά, οι εξουθενωμένοι υπάλληλοι δε θα έπρεπε να επωμίζονται το βάρος για να λυθεί το πρόβλημα. Πιστεύει ότι αποτελεί ένα συστηματικό πρόβλημα και ότι οι ηγέτες μπορεί θέλουν να αγνοούν τη λέξη από “Α” – αντοχή – καθώς υπονοεί ότι τα άτομα θα πρέπει να είναι σε θέση να αποφύγουν ή να αναρρώνουν μόνοι τους από την εξουθένωση. Τώρα που η ΠΟΥ έθεσε έναν ξεκάθαρο ορισμό της εξουθένωσης και το αναγνώρισε ως νόμιμη απειλή, οι οργανώσεις θα έπρεπε να εστιάσουν στα μέτρα, στην οργάνωση και στα εργαλεία υποστήριξης τα οποία θα φυτρώσουν από την περιγραφή του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης.

Στο τέλος της ημέρα, όλοι θέλουμε να επιστρέψουμε στο σπίτι μας και στην προσωπική μας ζωή και να αισθανόμαστε εμπνευσμένοι και ολοκληρωμένοι από μια μέρα γεμάτη πάθος αφοσιωμένη σε μια ουσιαστική εργασία. Προφανώς είναι προτιμότερο από την μονοτονία και την πλήξη, τα οποία επίσης μπορεί να οδηγήσουν στην εξουθένωση. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Όταν αισθανόμαστε ότι το πάθος για την δουλειά μας – ή οι υπάλληλοί μας – μας καταναλώνει όλη την ενέργεια, ίσως ήρθε η ώρα να πάρουμε – ή να προσφέρουμε- ένα διάλειμμα.